Mechanizmy uzależnień cz. I - mechanizm nałogowego regulowania uczuć

Mechanizm nałogowego regulowania uczuć to jedno z kluczowych pojęć w psychologii uzależnień. Odnosi się do niezdrowego sposobu radzenia sobie z emocjami poprzez nałogowe zachowania lub substancje. Osoba uzależniona nie używa alkoholu, narkotyków, jedzenia, hazardu czy zakupów jedynie dla przyjemności – sięga po nie przede wszystkim po to, by uciec od trudnych uczuć, takich jak lęk, wstyd, smutek, samotność czy napięcie.

W zdrowym funkcjonowaniu człowiek potrafi rozpoznać swoje emocje, wyrazić je w odpowiedni sposób i szukać wsparcia lub konstruktywnych rozwiązań. Osoba uzależniona natomiast nie ma takiej zdolności lub zatraciła ją na skutek wcześniejszych doświadczeń, np. traum czy zaniedbań emocjonalnych. Substancja lub zachowanie nałogowe staje się więc "lekiem" na emocje – daje ulgę, uspokojenie lub chwilową euforię. Niestety, ta ulga jest krótkotrwała, a po niej często przychodzi poczucie winy, pogorszenie nastroju i jeszcze silniejsze napięcie, co prowadzi do ponownego sięgnięcia po nałóg. Tworzy się w ten sposób błędne koło uzależnienia.

Mechanizm ten sprawia, że osoba uzależniona nie uczy się radzenia sobie z emocjami w zdrowy sposób. Wręcz przeciwnie – unika ich i tłumi, zastępując przeżywanie emocji ich "znieczulaniem". Długotrwałe działanie tego mechanizmu może prowadzić do poważnych trudności emocjonalnych, utraty kontaktu z własnymi uczuciami i problemów w relacjach interpersonalnych. Dlatego w terapii uzależnień tak ważna jest praca nad rozpoznawaniem, nazywaniem i wyrażaniem emocji, a także uczenie się nowych, konstruktywnych sposobów radzenia sobie z nimi. 

Oto trzy przykłady działania mechanizmu nałogowego regulowania uczuć w różnych rodzajach uzależnienia:

1. Uzależnienie od alkoholu
   Marek, 45-letni mężczyzna, po stresującym dniu w pracy i kłótni z partnerką sięga po alkohol. Twierdzi, że "musi się odprężyć" i że "alkohol pomaga mu zapomnieć". W rzeczywistości nie potrafi poradzić sobie z napięciem, poczuciem winy i frustracją. Zamiast rozmawiać o emocjach lub szukać innych form wsparcia, ucieka w picie. Z czasem jego organizm i psychika uzależniają się od alkoholu jako jedynego sposobu na "radzenie sobie" z trudnymi emocjami.

2. Uzależnienie od jedzenia (kompulsywne objadanie się)
   Anna, 28-latka, po zerwaniu z chłopakiem zaczyna regularnie objadać się słodyczami i fast foodami. Nie je dlatego, że jest głodna – sięga po jedzenie, gdy czuje smutek, odrzucenie i samotność. Jedzenie daje jej chwilową ulgę i uczucie komfortu, ale po każdym epizodzie pojawia się wstyd i złość na siebie. W ten sposób jedzenie staje się formą znieczulania emocji, a nie zaspokajania fizjologicznych potrzeb.

3. Uzależnienie od hazardu
   Tomasz, 35-latek, po porażkach zawodowych i rosnącym poczuciu bezwartościowości zaczyna coraz częściej grać w zakłady bukmacherskie. Wygrana daje mu euforię i poczucie kontroli, którego brakuje mu w codziennym życiu. Gdy przegrywa, czuje się jeszcze gorzej, ale zamiast poradzić sobie z emocjami w zdrowy sposób, wraca do gry, by "odbić się" i poczuć się lepiej. Hazard staje się sposobem na unikanie konfrontacji z własnymi emocjami i problemami.