Czy ukończenie terapii w stacjonarnym ośrodku leczenia uzależnień jest warunkiem koniecznym w procesie leczenia?

2024-02-19


Uzależnienie od substancji psychoaktywnych jest złożonym zjawiskiem psychologicznym, biologicznym i społecznym. Proces zdrowienia z uzależnienia obejmuje wiele etapów i wymaga indywidualnego podejścia do pacjenta. Jednym z najczęściej dyskutowanych tematów jest rola terapii stacjonarnej w leczeniu uzależnień. W Polsce i na świecie powszechnie funkcjonują zarówno stacjonarne ośrodki leczenia uzależnień, jak i ambulatoryjne formy pomocy. Część specjalistów i osób w procesie zdrowienia stawia pytanie: czy leczenie stacjonarne jest niezbędnym etapem zdrowienia? Czy da się wyjść z uzależnienia bez udziału w takim ośrodku? Celem niniejszego artykułu jest omówienie tej kwestii w świetle aktualnej wiedzy naukowej, praktyki klinicznej oraz doświadczeń osób uzależnionych.

Czym jest terapia stacjonarna?

Terapia stacjonarna polega na całodobowym pobycie osoby uzależnionej w wyspecjalizowanej placówce, w której odbywa się intensywny program terapeutyczny. Ośrodki te oferują kompleksową pomoc: od detoksykacji, przez psychoterapię indywidualną i grupową, po zajęcia edukacyjne, treningi umiejętności psychospołecznych oraz wsparcie psychiatryczne.

Terapie stacjonarne trwają od kilku do kilkunastu tygodni i często są uzupełniane późniejszą terapią ambulatoryjną lub programami postrehabilitacyjnymi. Modele terapeutyczne stosowane w ośrodkach stacjonarnych są zazwyczaj oparte na terapii poznawczo-behawioralnej, podejściu integracyjnym lub społeczności terapeutycznej.

Różnice między terapią stacjonarną a ambulatoryjną

Terapia ambulatoryjna (poradniana) polega na uczestnictwie w regularnych spotkaniach terapeutycznych, zwykle raz lub kilka razy w tygodniu, bez konieczności opuszczania domu i pracy. Terapia ta może mieć formę indywidualną, grupową lub mieszaną.

Kluczowe różnice obejmują:

  • Intensywność oddziaływań: terapia stacjonarna jest znacznie bardziej intensywna, skupiona na szybkim wprowadzeniu zmian.

  • Środowisko terapeutyczne: w ośrodku osoba uzależniona znajduje się w bezpiecznym, kontrolowanym środowisku wolnym od substancji i pokus.

  • Dostęp do specjalistów: terapia stacjonarna daje codzienny dostęp do psychoterapeutów, lekarzy i innych specjalistów.

  • Możliwość funkcjonowania społecznego: terapia ambulatoryjna umożliwia jednoczesne pełnienie ról społecznych, np. bycie rodzicem, pracownikiem.

Czy terapia stacjonarna jest konieczna?

1. Brak jednoznacznych dowodów na konieczność terapii stacjonarnej

Badania naukowe pokazują, że skuteczność leczenia uzależnień zależy przede wszystkim od:

  • poziomu motywacji pacjenta,

  • jakości relacji terapeutycznej,

  • zgodności formy terapii z potrzebami pacjenta,

  • dostępności wsparcia społecznego,

  • stopnia zaawansowania uzależnienia i chorób współistniejących.

W raporcie National Institute on Drug Abuse (NIDA) podkreślono, że nie istnieje jedna skuteczna forma leczenia dla wszystkich, a efektywność terapii zależy od dopasowania jej do indywidualnych cech osoby uzależnionej.

2. Terapia ambulatoryjna może być równie skuteczna

W wielu przypadkach osoby uzależnione odnoszą sukces terapeutyczny korzystając wyłącznie z formy ambulatoryjnej. Dotyczy to zwłaszcza pacjentów z umiarkowanym nasileniem objawów, bez ciężkich zaburzeń psychicznych współistniejących, którzy dysponują stabilnym środowiskiem domowym oraz wsparciem społecznym.

Badania pokazują, że osoby uczestniczące w dobrze zaprojektowanych programach ambulatoryjnych osiągają podobne wyniki w zakresie abstynencji i poprawy funkcjonowania społecznego co osoby po leczeniu stacjonarnym.

Kiedy terapia stacjonarna jest wskazana?

Choć terapia stacjonarna nie jest konieczna dla każdego, istnieją sytuacje, w których jest ona zdecydowanie rekomendowana lub wręcz niezbędna.

Wskazania obejmują:

  1. Brak skuteczności terapii ambulatoryjnej: gdy wcześniejsze próby leczenia w poradni kończyły się nawrotem.

  2. Ciężkie uzależnienie fizyczne i psychiczne: silna zależność z licznymi objawami zespołu abstynencyjnego.

  3. Zaburzenia psychiczne współistniejące: np. depresja, psychozy, zaburzenia osobowości.

  4. Zagrożenie życia lub zdrowia: powtarzające się próby samobójcze, agresja, poważne komplikacje somatyczne.

  5. Brak wsparcia i destabilizacja środowiska domowego: np. przemoc, współuzależnienie, łatwy dostęp do substancji.

  6. Wymóg sądowy lub prawny: leczenie jako część wyroku lub warunku zwolnienia warunkowego.

Mit: "prawdziwe leczenie to tylko w ośrodku"

W środowisku osób uzależnionych i ich rodzin często pokutuje przekonanie, że prawdziwa zmiana jest możliwa tylko po pobycie w ośrodku. Jest to mit, który może działać zarówno motywująco, jak i zniechęcająco – zwłaszcza dla osób, które z różnych względów nie mogą lub nie chcą skorzystać z terapii stacjonarnej.

Warto podkreślić, że leczenie uzależnienia to proces długofalowy i wieloetapowy – pobyt w ośrodku może być jego częścią, ale nigdy nie jest gwarancją trwałej zmiany, jeśli nie nastąpi kontynuacja pracy nad sobą po zakończeniu turnusu.

Jak wygląda proces zdrowienia bez terapii stacjonarnej?

Wielu pacjentów odnosi sukces terapeutyczny dzięki konsekwentnej i świadomej pracy w terapii ambulatoryjnej. Kluczowe elementy takiego procesu to:

  • Regularna psychoterapia indywidualna lub grupowa

  • Aktywność w grupach samopomocowych (np. AA, Al-Anon, SMART Recovery)

  • Edukacja na temat mechanizmów uzależnienia

  • Wsparcie bliskich i środowiska

  • Rozwijanie alternatywnych sposobów radzenia sobie ze stresem

  • Praca nad relacją z samym sobą – samoakceptacją, odpowiedzialnością, wartościami

Przykłady kliniczne pokazują, że nawet osoby z wieloletnim uzależnieniem mogą skutecznie wyjść z nałogu przy dobrze zaplanowanym leczeniu ambulatoryjnym i wysokim zaangażowaniu własnym.

Rola motywacji i relacji terapeutycznej

Nie forma terapii, ale jakość relacji terapeutycznej oraz poziom motywacji mają największe znaczenie dla trwałości efektów leczenia. Wielu badaczy i klinicystów (np. William Miller, twórca terapii skoncentrowanej na motywacji) podkreśla, że zmiana zachodzi wtedy, gdy pacjent jej pragnie i wierzy, że jest możliwa.

Pobyt w ośrodku nie zastąpi osobistej decyzji o zmianie. Może stworzyć warunki do rozpoczęcia procesu, ale to codzienna praca nad sobą – niezależnie od miejsca – jest najważniejszym czynnikiem zdrowienia.

Wnioski

  • Terapia stacjonarna nie jest warunkiem koniecznym zdrowienia z uzależnienia.

  • Decyzja o jej podjęciu powinna być podejmowana indywidualnie, w oparciu o ocenę stopnia uzależnienia, sytuacji życiowej, historii leczenia i gotowości do zmiany.

  • Leczenie ambulatoryjne może być równie skuteczne, jeśli jest systematyczne i dobrze prowadzone.

  • Terapia stacjonarna jest szczególnie wskazana w sytuacjach kryzysowych, zagrażających życiu lub zdrowiu.

  • Kluczem do sukcesu nie jest forma terapii, ale motywacja, relacja terapeutyczna oraz konsekwentna praca nad sobą po zakończeniu programu.

Bibliografia

  1. Miller, W. R., & Rollnick, S. (2013). Motivational Interviewing: Helping People Change. Guilford Press.

  2. National Institute on Drug Abuse. (2020). Principles of Drug Addiction Treatment: A Research-Based Guide.

  3. Moos, R. H., & Moos, B. S. (2005). Paths of entry into Alcoholics Anonymous: consequences for participation and remission. Alcoholism: Clinical and Experimental Research, 29(10), 1858–1868.

  4. SAMHSA (2023). Treatment Improvement Protocols (TIPs).

  5. Ogińska-Bulik, N., & Miniszewska, J. (2020). Psychoterapia uzależnień – aspekty teoretyczne i praktyczne. Wydawnictwo UŁ.

Share